Tolhuis

Foto: Frank van der Meer
Tekst: Anna Peschier (ARCAM)

Het Tolhuis is typerend voor Amsterdam-Noord. Er wordt geen tol meer geheven, maar het is wel een populaire evenementen- en trouwlocatie. Een ritje met de Buikslotermeerpont brengt je bij dit gebouw met een rijke historie. Op deze plek herrijst namelijk in 1662 een huis waar je tol moet betalen als je op de Buikslotervaart wil varen. In het huis woont de tolgaarder met zijn gezin.

Niet veel later wordt het Tolhuis ook een herberg. In die tijd wordt ’s avonds laat de stad hermetisch afgesloten en biedt het Tolhuis een slaapplek aan schippers die niet meer de stad in kunnen. Achter het Tolhuis ligt het Galgenveld, waar ter dood gebrachte misdadigers vanaf 1400 tot 1795 ten toon worden gesteld. Een bezoekje aan het Galgenveld is dan een populaire gezinsactiviteit voor het Amsterdamse gezin. Het Tolhuis breidt zich daarom in 1770 uit met een theekoepel en blijft ook na ontruiming van het Galgenveld een veel bezochte bestemming.

In 1859 is het gebouw aan het einde van zijn levensduur en besluit de Amsterdamse gemeenteraad om het te vervangen door een nieuw gebouw dat er nu nog steeds staat onder dezelfde naam. Ook wordt er een stuk grond aangeplempt en komen Amsterdammers naar het Tolhuis om vanaf daar het adembenemende uitzicht over de stad te bekijken.

Het Tolhuis is ontworpen door assistent-stadsarchitect W. Springer. In 1989-1990 is het tolhuis naar ontwerp van architect Theo Bosch verbouwd tot café-restaurant. Aan de noordkant is het Tolhuis uitgebreid met een trouwzaal. Sinds 1998 heeft het Tolhuis de status van Rijksmonument.

Het Tolhuis ligt centraal in de Tolhuistuin. Deze tuin is ontworpen door stadsingenieur P. van der Sterr en wordt bekend van de vele openluchtconcerten die daar worden gehouden. De Tolhuistuin wordt in 1938 verkocht aan de Bataafse Petroleum Maatschappij (later Shell), die er in de jaren zestig een gebouw neerzet dat we nu nog kennen als de Tolhuistuin. In 2002 koopt de Gemeente Amsterdam het stuk grond terug van Shell. De Tolhuistuin is nu een cultureel, kunstzinnige en culinaire ontmoetingsplek.